Stępiński Zygmunt Władysław, pseud. Plastyk, krypt. Z. St. (1908–1982), architekt, urbanista.
Ur. 30 X w Warszawie, był synem Zygmunta Jana, jubilera, starszego Cechu Złotników, Jubilerów i Zegarmistrzów tamże, oraz Antoniny z Lewandowskich; rodzice pochodzili z rodzin osiadłych w Warszawie od pokoleń.
S. uczył się od r. 1918 w ośmioklasowej Szkole Filologicznej Emiliana Konopczyńskiego (od r. 1919 Gimnazjum im. Adama Mickiewicza) w Warszawie, gdzie w czerwcu 1926 zdał maturę. Po egzaminie konkursowym rozpoczął t.r. studia na Wydz. Architektury Politechn. Warsz. W czasie studiów pracował w biurze planowania i regulacji Zarządu m. stoł. Warszawy, był młodszym asystentem (1928–30) w Katedrze Rysunku Odręcznego, prowadzonej przez Zygmunta Kamińskiego, a następnie asystentem (1930–1) w Zakł. Architektury Polskiej Politechn. Warsz., kierowanym przez Oskara Sosnowskiego; prowadził tam m.in. studenckie grupy inwentaryzacyjne na Huculszczyźnie i Polesiu. Działał w zarządzie Związku Studentów Architektury Politechn. Warsz., gdzie m.in. pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Pracy (1928–30) oraz wiceprezesa (1929–31). Był również działaczem Bratniej Pomocy studentów Politechn. Warsz. i Akademickiego Związku Sportowego. W l. 1928–9 brał udział w konkursach plastycznych i architektonicznych, zdobywając m.in. I nagrodę za projekt typowej stacji benzynowej firmy «Galkar» (z Władysławem Koziejewskim) oraz nagrodę za projekt pomnika bitwy pod Iganiami (z Juliuszem Żakowskim), a także wyróżnienia, m.in. za projekt typowego domku robotniczego w Poznaniu (z Marianem Spychalskim). W r. 1929 z Żakowskim otrzymał nagrodę Min. WRiOP za inwentaryzację cerkwi w Powroźniku; w r. 1931 uczestniczył w konkursie urbanistyczno-architektonicznym na projekt Centralnego Inst. Wychowania Fizycznego na Bielanach w Warszawie. Od sierpnia 1931 do czerwca 1932 odbywał zasadniczą służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Nisku, a następnie w 21. pp «Dzieci Warszawy» w Warszawie. Od listopada 1932 do października 1934 był asystentem w dziale budowlanym Muz. Przemysłu i Techniki na Pradze w Warszawie; powierzono mu nadzór architektoniczny nad rozbudowującą się placówką. Studia na Politechn. Warsz. ukończył w kwietniu 1933, otrzymując tytuł inżyniera architekta za projekt Hotel Touring Klubu nad morzem. T.r. za inwentaryzację wsi Para (pow. piński) otrzymał I nagrodę Min. WRiOP. Jako wolno praktykujący architekt nadal uczestniczył w konkursach: t.r. zdobył I nagrodę za projekt Taniego domku własnego (wspólnie z Jadwigą i Januszem Ostrowskimi), a w r. 1934 wyróżnienie za projekt gmachu Muz. Pomorza w Toruniu (wspólnie z Ostrowskimi). Projektował wystroje wnętrz; do najbardziej znanych prac z tego zakresu należy wnętrze Salonu Demonstracyjnego Elektrowni Warszawskiej przy ul. Kredytowej (1933, wspólnie z Ostrowskimi), z którymi też opublikował w „Architekturze i Budownictwie” (1937 nr 11/12) artykuł na ten temat.
W styczniu 1934 awansował S. do stopnia podporucznika rezerwy; podczas ćwiczeń wojskowych jesienią t.r. nabawił się zapalenia stawów, co na wiele miesięcy uniemożliwiło mu pracę zawodową i spowodowało trwałe kalectwo. Od końca r. 1935 do r. 1938 pracował w kierownictwie Przebudowy Kolejowego Węzła Warszawskiego Min. Komunikacji jako projektant wnętrz budowanego Dworca Głównego. Równocześnie w l. 1937–9 był projektantem w pracowni Bohdana Pniewskiego, współpracując m.in. przy budowie nowego gmachu Muz. Przemysłu i Techniki. W r. 1936 brał udział w konkursie na projekt otoczenia kopca Józefa Piłsudskiego na Sowińcu w Krakowie. W r. 1937 zaprojektował wnętrze Klubu Pracowników Polskiego Radia przy ul. Marszałkowskiej w Warszawie, a także wnętrze i wyposażenie pawilonu polskiego na Targach Lewantyńskich w Tel Awiwie. W r. 1938 uczestniczył w organizacji wystawy „Warszawa wczoraj, dziś i jutro” w warszawskim Muz. Narodowym, gdzie opracował m.in. makietę stolicy wykonaną wspólnie z Tadeuszem Miazkiem.
We wrześniu 1939 jako ochotnik brał S. udział w obronie Warszawy, a po kapitulacji pracował dla Zarządu m. stoł. Warszawy, najprawdopodobniej prowadząc wraz z grupą innych architektów rejestrację zniszczeń. Od r. 1941 był oficerem informacyjnym w 119. plutonie saperów ZWZ/AK, przyłączonym później do zgrupowania «Krybar»; używał pseud. Plastyk. Dla potrzeb organizacji wykonał projekty wnętrz lokali konspiracyjnych: w r. 1941 przy ul. Królewskiej 29 (oficjalnie świetlica Rady Głównej Opiekuńczej), a w r. 1944 przy ul. Hożej (salon kosmetyczny). W l. 1942–4 prowadził szkolenie wojskowe w tajnych podchorążówkach AK, a także wykładał i prowadził ćwiczenia z meblarstwa w Miejskiej Szkole Budowlanej oraz zajęcia z rysunku odręcznego na tajnych kompletach Politechn. Warsz. W czasie okupacji wziął udział w tajnym konkursie na typowy dom kultury w miasteczku (1942, z Miazkiem, III nagroda), wykonał też kilka projektów m.in. placu przed Dworcem Głównym (1943). Podczas powstania warszawskiego 1944 r. przebywał w Śródmieściu, nie biorąc udziału w walkach; zniszczeniu uległy wówczas gromadzone od lat szkolnych szkicowniki S-ego z widokami i szczegółami zabudowy miasta. Na początku września t.r. został z żoną ewakuowany wraz z grupą ludności cywilnej do Milanówka, następnie osiedlił się w Brwinowie.
Do Warszawy wrócił S. pod koniec marca 1945 i podjął pracę w Biurze Odbudowy Stolicy (BOS) jako kierownik pracowni Wydz. Architektury Zabytkowej, a od stycznia 1948 – pracowni Rejonów Historycznych w Dyrekcji Planowania Przestrzennego. W l. 1945–9 był równocześnie starszym asystentem w Zakł. Architektury Polskiej Politechn. Warsz. Wykonał wraz z zespołem studia nad panoramą Warszawy (1945–52). Pod koniec stycznia 1946 ujawnił przynależność do AK. Jego pierwszą pracą powojenną była t.r. rekonstrukcja Grobu Nieznanego Żołnierza na pl. Zwycięstwa (obecnie Józefa Piłsudskiego), który zaprojektował, wykorzystując ocalały fragment arkad kolumnady pałacu Saskiego. Latem podjęto pod kierunkiem S-ego opracowanie całościowego projektu rekonstrukcji i odbudowy ulic Nowego Światu i Krakowskiego Przedmieścia. Do r. 1952 wraz z zespołem zaprojektował też osiedle p.n. Kubuś Puchatek, po zachodniej stronie ul. Nowy Świat. Wraz z Mieczysławem Kuzmą był autorem projektów odbudowy dwunastu kamienic na tych ulicach i budynku «Dziekanki» przy Krakowskim Przedmieściu, przeznaczonego na dom akademicki. Równocześnie od kwietnia 1947, wspólnie z Józefem Sigalinem, Stanisławem Jankowskim i Janem Knothe, kierował pracownią Trasy W–Z (nadzorował projekt i realizację wschodniego odcinka z Pałacem pod Blachą i Mariensztatem, a także projektował odbudowę jedenastu kamienic, objętych trójkątem ulic Krakowskiego Przedmieścia, Miodowej i Senatorskiej, leżących na płycie tunelu). W czasie tych prac choroba S-ego nasiliła się tak bardzo, że trzeba go było wnosić do pracowni. W maju 1948 otrzymał nominację na kierownika pracowni projektowo-gospodarczej części Traktu Królewskiego od pl. Zamkowego do Al. Jerozolimskich, co pozwoliło mu wpłynąć na urbanistyczny kształt najbliższego otoczenia ul. Nowego Światu. W tym okresie wykonał projekt rekonstrukcji i rozbudowy pałacu Mostowskich przy ul. Nowolipki 15. W marcu 1949 objął kierownictwo pracowni Urbanistyki BOS. Na temat odbudowy stolicy ogłosił kilka artykułów i wywiadów, m.in. Odbudowa Nowego Światu („Biul. Hist. Sztuki” 1947 nr 1–2), Krakowskie Przedmieście w odbudowie („Kalendarz Warsz.” 1947 s. 9–12, współautorstwo), „Nowy” Nowy Świat, sierpień 1948. Rozmowa „Stolicy”... („Stolica” 1948 nr 31), Niektóre uwagi o projektowaniu Trasy W–Z („Architektura” 1949 nr 11/12, współautorstwo), Sprawa puścizny kulturalnej i historycznej przy projektowaniu i budowie Trasy W–Z („Odrodzenie” 1949 nr 30), Rola Trasy W–Z w odbudowie dzielnicy zabytkowej („Stolica” 1949 nr 16/17). Po likwidacji BOS kierował w l. 1950–8 Zespołem Śródmieście w Biurze Urbanistycznym Warszawy. Od marca 1950 wraz z Sigalinem, Jankowskim i Knothem opracowywał układ urbanistyczny Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (MDM). Wspólnie z Lidią Matuszewską zaprojektował monumentalne budynki na wschodniej stronie pl. Konstytucji, a także ukształtowanie przestrzenne i architektoniczne podłużnego placu, leżącego wzdłuż Al. Wyzwolenia, zwanego Latawcem. Opublikował m.in. artykuły Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa („Architektura”, 1951 nr 7, współautorstwo), O urbanistyce Warszawy znad rysownicy. Artykuł dyskusyjny („Przegl. Artyst.” 1953 nr 42). Był generalnym projektantem w Miastoprojekcie «Śródmieście» i Biurze Projektów Gospodarki Komunalnej «Stolica» (1953–65), Wojskowym Biurze Projektów (1960–71) i Warszawskim Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego (październik 1966 – grudzień 1968), jak również kierownikiem zespołu projektowego Pracowni Urbanistycznej Stoł. Zarządu Architektoniczno-Budowlanego (1958–9) oraz Pracowni Urbanistycznej Warszawa-Śródmieście w Wydz. Architektury i Nadzoru Budowlanego (1959–71, obie w Prezydium Rady Narodowej m. stoł. Warszawy). W l. 1971–4 kierował Zespołem Śródmieście w Biurze Planowania Rozwoju Warszawy. Do ważniejszych prac projektowych i realizacyjnych S-ego w tym okresie należą: kino «Skarpa» przy ul. Kopernika (1956–60, z Andrzejem Milewskim), hotel «Metropol» na rogu ul. Marszałkowskiej i Al. Jerozolimskich (1960–5, z Chruścielewskim), trzy duże osiedla mieszkaniowe na Powiślu (Radna, 1961–3, z Chruścielewskim, Solec, 1964–9, z Andrzejem Ileckim i Ludna, 1964–70, z Milewskim) oraz jedno na Woli (Miedziana, 1965–70, z Milewskim), a także dwa reprezentacyjne hotele przy ul. Belwederskiej dla Urzędu Rady Ministrów (URM, 1969–70) i MON (1970–8). Uczestniczył w konkursach, m.in. na projekty: pawilonu polskiego na Wszechzwiązkowej Wystawie Rolniczej w Moskwie w r. 1951, z Kazimierzem Marczewskim (I nagroda, niezrealizowany), planetarium w Parku Łazienkowskim w r. 1957 (z Jankowskim i Marczewskim, II nagroda), rozwiązania układu komunikacyjnego i przebudowę pl. Trzech Krzyży ok. r. 1963 (z zespołem inżynierów komunikacji, I nagroda) oraz na opracowanie urbanistyczne pl. Zwycięstwa i Środkowego Powiśla (z Marczewskim, II nagroda).
S. zajmował się również małą architekturą. Zaprojektował cokoły i aranżację otoczenia kilkunastu warszawskich pomników, m.in. ks. Józefa Poniatowskiego najpierw w Łazienkach (1952), potem na Krakowskim Przedmieściu (1965), Nike – Bohaterów Warszawy na pl. Teatralnym (1964) oraz liczne nagrobki na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (m.in. Aleksandra Zawadzkiego, Oskara Langego i Kazimierza Rudzkiego); przedstawił też plan odnowy Bramy Straceń i bramy wjazdowej X Pawilonu Cytadeli warszawskiej. Projektował również zieleń wielu ulic i skwerów; jego najważniejszym dziełem w tym zakresie był Park Kultury i Wypoczynku na Powiślu (1950–61, z Aliną Scholzówną i Longinem Majdeckim). Do ważniejszych realizacji S-ego poza Warszawą należy zaliczyć: projekt zagospodarowania m. Góra Kalwaria (1945–52, z Marianem Sulikowskim), budynek Panoramy Racławickiej we Wrocławiu (1958, z Chruścielewskim), Dom Prasy w Kazimierzu nad Wisłą (1961–4, z Chruścielewskim i Milewskim), ośrodek wypoczynkowy Huty «Warszawa» nad Zalewem Zegrzyńskim (1965–7) i hotel URM nad jeziorem Łańsko na Mazurach (1969). Na temat prowadzonych prac urbanistycznych i architektonicznych opublikował ponad siedemdziesiąt artykułów m.in. w „Architekturze”, „Biuletynie Informacyjnym Miasta Stołecznego Warszawy”, „Expresie Wieczornym”, „Inżynierii i Budownictwie”, „Kamenie”, „Kronice Warszawy”, „Przeglądzie Budowlanym”, „Przeglądzie Kulturalnym”, „Przyjaźni”, „Skarpie Warszawskiej”, „Wrocławskim Tygodniku Kulturalnym”, „Życiu Warszawy”. Jako znakomity rysownik dokumentował w szkicowniku zamierzone i prowadzone prace; wiele setek tych rysunków opublikowano jako ilustracje jego drukowanych prac, a znacznie więcej pozostało w dokumentacjach technicznych.
W l. 1960–9 był S. delegowanym przez Stow. Architektów Polskich członkiem komisji konserwatorsko-architektonicznej Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa przy URM, a równocześnie w l. 1960–72 członkiem Prezydium i przewodniczącym komisji rzeczoznawców Obywatelskiego Komitetu Ochrony Miejsc Walki i Męczeństwa przy Prezydium Rady Narodowej m. stoł. Warszawy. W październiku 1962 Komitet Budownictwa, Urbanistyki i Architektury (KBUiA) powołał go na członka Centralnej Komisji Eliminacyjnej (do konkursów architektonicznych i urbanistycznych). Od r. 1964 był członkiem Rady Ochrony Dóbr Kultury przy Konserwatorze Zabytków m. stoł. Warszawy, a przez wiele lat członkiem Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej przy Naczelnym Architekcie Warszawy. W l. 1963–7 wchodził w skład Kolegium Sędziów Konkursowych oddziału warszawskiego Stow. Architektów Polskich; od r. 1971 do śmierci był członkiem komisji architektoniczno-konserwatorskiej przy Obywatelskim Komitecie Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Był laureatem (w zespole) Nagrody Państwowej I st. (w l. 1950 i 1952), Nagrody Plastycznej Warszawy (1948), Nagrody II st., przyznanej przez KBUiA (za osiedla na Powiślu, wspólnie z Chruścielewskim, 1960), Nagrody M. Stoł. Warszawy (1969), Nagrody URM (1970) i MON (1978).
W pracy zawodowej przejawiał S. zdolność łączenia działalności planistycznej z projektowaniem i realizacją oraz umiejętność wkomponowywania nowych budynków w istniejące otoczenie. Wykazywał staranność w doborze materiałów i techniki budowlanej oraz dbałość o dobre wykonawstwo robót wykończeniowych. Był jednym z pierwszych architektów warszawskich, który zastosował wielką płytę (przy ul. Chmielnej), jednak po tym doświadczeniu wrócił do techniki tradycyjnej. Jako przełożony był bardzo wymagający, ale cieszył się szacunkiem i sympatią podwładnych, którzy bez jego wiedzy utrwalili jego wizerunek na jednym z medalionów kamienicy na rogu ul. Nowego Światu i Al. Jerozolimskich. S. był bezpartyjny. Dn. 5 XI 1974 przeszedł na emeryturę. Już jako emeryt zaprojektował kościół parafialny p. wezw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej wraz z plebanią i ośrodkiem katechetycznym w Aninie (obecnie część Warszawy); budowę tego zespołu nadzorował osobiście. W ostatnich latach życia napisał dwie książki, które ukazały się już po jego śmierci: Gawędy warszawskiego architekta (W. 1984), zawierająca wspomnienia z okresu odbudowy Warszawy oraz Siedem placów Warszawy (W. 1988), omawiająca przemiany placów związanych z Osią Saską. S. zmarł w Warszawie 17 III 1982, został pochowany na cmentarzu w Marysinie Wawerskim. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1949), Orderem Sztandaru Pracy II kl. (1952) oraz przyznaną przez prezydenta Warszawy Odznaką «Milioner» za zaprojektowanie w stolicy miliona m3 zbudowanej kubatury (1975).
S. byłs żonaty (od 29 IV 1944) z Krystyną z domu Loria, 1.v. Rutkowską (4 X 1911 – 4 VIII 2001), dr. prawa, kierownikiem zespołu radców prawnych w Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej «Prasa-Książka-Ruch», a następnie dyrektorem administracyjnym i zastępcą redaktora naczelnego Centralnej Agencji Fotograficznej. Z małżeństwa tego miał troje dzieci: córkę Małgorzatę (ur. 4 II 1945), dr. inżyniera zootechniki, oraz bliźniaczych synów (ur. 12 X 1947): Zygmunta, historyka i architekta, i Krzysztofa, adwokata.
Spuścizna S-ego zawierająca dokumenty, wycinki prasowe, maszynopisy i rękopisy prac niepublikowanych została po jego śmierci przekazana przez żonę do Muz. Historycznego m. stoł. Warszawy i Biblioteki Narodowej, a zbiór rysunków do Muz. Architektury we Wrocławiu.
Fot. w: „Architektura” 1950 nr 12 s. 331; Ciepłowski S., Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w., W. 2004; – Bibliogr. Warszawy; Chrościcki J. A. Rottermund A., Atlas architektury Warszawy, W. 1977; Czajka M., Kamler M., Sienkiewicz W., Leksykon historii Polski, W. 1995; Enc. Warszawy (1994); Katalog pomiarów zabytków architektury i budownictwa, W. 1967 s. 389; Konkursy architektoniczne w Polsce w l. 1918–1939, Wr. 1978; Krajewski K., Mała encyklopedia architektury i wnętrz, Wr. 1974; Leśniakowska M., Architektura w Warszawie, W. 1998 (wymieniona większość prac S-ego w powojennej W.); Nagrody państwowe w latach 1948–1990, W. 1990; PSB (Sigalin Józef, Skibniewski Zygmunt); Szolginia W., Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i budownictwo, W. 1975; W. Enc. Powsz. (PWN); Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, Oprac. D. Kamolowa, T. Sieniatecka, W. 2003 I–II; – Chyliński B., Łyczkowski M., Powiśle, „Architektura” 1963 nr 6 s. 212–15; Exodus Warszawy. Ludzie i miasto po powstaniu 1944, W. 1992 I; Górski J., Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa, W. 1990; Iwaszkiewicz J., Milion dla stolicy, „Stolica” 1975 nr 40; Lorentz S., Walka o zamek 1939–1980, W. 1986 s. 36, 44, 48; Łoza S., Architekci laureaci nagród państwowych 1952, „Architektura” 1952 nr 12 s. 297 (fot.), s. 298; Mycek T., Spotkania z mistrzami. Portrety 63 architektów polskich, W. 1998 s. 157–61 (rys.); Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Pol. życie artyst. w l. 1945–1960; Stępiński Z., Architekci o swoim warsztacie pracy. Od BOS do Centrum Warszawy, „Życie Warszawy” 1954 nr 157 s. 31; tenże, Postawy. „Architektura” rozmawia z architektem..., „Architektura” 1978 nr 1–2 s. 56–62 (fot.); Tomaszewski L., Na marginesie konkursu na Oś Saską, tamże 1961 nr 1 s. 23–5; Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945, W. 1970 I; Warszawska Szkoła Architektury 1915–1965, W. 1967 s. 266, 292; – Odbudowa Warszawy w latach 1944–1949. Wybór dokumentów i materiałów, W. 1977 I–II; – „Architektura” 1950 nr 12 s. 332, 1964 nr 11 s. 447–8, 1965 nr 2 s. 52, nr 4 s. 137–44; „Architektura i Budownictwo” 1933 nr 4 s. 106; „Dziś i jutro” 1948 nr 51; „Problemy” 1953 nr 1 s. 21, 23; „Stolica” 1947 nr 32, 1982 nr 27 (fot.), 1987 nr 7 s. 22; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Kron. Warszawy” 1983 nr 3 s. 151–61 (fot.), „Stolica” 1986 nr 9 s. 20–1 (fot.), „Życie Warszawy” 1982 nr 184–185, 188–189, 193; – AP w W.: sygn. 1697 akta BOS (teczka osobowa S-ego); B. IS PAN: Pracownia bibliogr., Nitsch A., Leksykon architektów i budowniczych Polaków i cudzoziemców w Polsce działających (mszp.); B. Narod.: rkp. akc. 11965, 12423, 12436; Biuro Planowania Rozwoju Warszawy w W.: Akta personalne, nr 678; CAW: sygn. AP 432; Muz. Hist. M. Stoł. W.: Zbiory arch., sygn. A/V/1028–A/V/1045, A/V/1049, A/V/1051, A/V/1571; Politechn. Warsz.: Akta studenckie, sygn. 10220, akta pracownicze, sygn. 872; – Mater. Red. PSB: Życiorys oraz wykaz prac i nagród S-ego; – Informacje syna, Zygmunta Stępińskiego z W.
Stanisław Konarski